Kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, co umożliwiło rozpoznanie jej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
Trafnie obrońca podnosi, że Sąd Okręgowy w O. nierzetelnie rozpoznał sprawę w postępowaniu odwoławczym w zakresie najdalej idącego zarzutu, a więc naruszenia art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k., skoro w rzeczywistości, pomimo określonej treści opinii biegłych psychiatrów sporządzonej w postępowaniu przygotowawczym, nadal istniała wątpliwość co do poczytalności R. B., a więc nie było podstaw do zwolnienia obrońcy ustanowionego z urzędu. Opinia ta jest bowiem w sposób wręcz oczywisty, widoczny na pierwszy rzut oka opinią niepełną, skoro na niespełna trzech stronach biegli stwierdzili pełną poczytalność oskarżonego (k. 218- 220), nie odnosząc się w ogóle do kwestii choroby psychicznej, jaką jest schizofrenia, a której leczenie oskarżony potwierdził jeszcze będąc przesłuchany w postępowaniu przygotowawczym (k. 48), a nadto, której fakt był odnotowany w dokumentacji medycznej dostępnej także na tym etapie postępowania (k. 69). W takiej sytuacji dowodowej, jaka istniała, biegli mogli wprawdzie zająć stanowisko o tym, że oskarżony jest zdrowy, jednak musieli odnieść się do wspomnianej jednostki chorobowej, gdyż w praktyce jej występowanie najczęściej prowadzi do stwierdzenia - co najmniej - ograniczonej poczytalności. W tym stanie rzeczy, po wniesieniu aktu oskarżenia bezpodstawnie doszło do zwolnienia obrońcy z urzędu (k. 254), na skutek czego oskarżony nie miał obrońcy w toku postępowania przed Sądem I instancji. Sąd II instancji przy zarzucie podniesionym jak w pkt I apelacji, a nadto przy braku rzetelnych dowodów dotyczących stanu zdrowia psychicznego oskarżonego w czasie czynu i w czasie postępowania, nie miał podstaw do stwierdzenia, że wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego zostały usunięte przez opinię biegłych lekarzy psychiatrów (część 4 uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego), skoro nie odnosiła się ona w ogóle do najistotniejszej okoliczności dotyczącej stanu zdrowia psychicznego oskarżonego. Przy takiej jednostce chorobowej jak wyżej wskazana, a zarazem oczywistej niepełności opinii biegłych, rozważanie przez Sąd odwoławczy poczytalności na podstawie jedynie podejmowanych przez oskarżonego działań procesowych jest błędem, który trafnie został podniesiony w kasacji. Skoro opinia psychiatryczna sporządzona w postępowaniu przygotowawczym była w oczywisty sposób niepełna, nie było podstaw do stwierdzenia, że ustały wątpliwości co do poczytalności, a w konsekwencji, że istnieją podstawy do zwolnienia obrońcy ustanowionego z urzędu. W konsekwencji trzeba stwierdzić, że Sąd Rejonowy w W. rozpoznał sprawę R. B. na dwóch terminach rozprawy, kiedy nie był on reprezentowany przez obrońcę, w sytuacji gdy obrona była obligatoryjna, co stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., obligującą Sąd odwoławczy do uchylenia zaskarżonego wyroku celem ponownego rozpoznania sprawy. Rozstrzygnięcie o takiej treści, tj. uchylające wyrok Sądu I instancji, nie zapadło jednak w postępowaniu odwoławczym, pomimo prawidłowo podniesionego w apelacji zarzutu.
Trafny jest również drugi z podniesionych w kasacji zarzutów. Sąd Okręgowy przeprowadzał na rozprawie odwoławczej postępowanie dowodowe, wzbogacając materiał dowodowy o złożone dokumenty, z których wynikało, że w innych sprawach, w okresie zbliżonym do czasu popełnienia zarzucanych przestępstw w niniejszym postępowaniu, stwierdzono u oskarżonego chorobę psychiczną, w określony sposób rzutującą na poczytalność, a także na możliwość udziału w postępowaniu karnym, a nadto, że oskarżony został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności z powodu choroby psychicznej i stopień ten został ustalony od 26 kwietnia 2012 r. na stałe (k. 400). Te okoliczności były w sposób oczywisty doniosłe z punktu widzenia prowadzenia postępowania przez Sąd Okręgowy w O., jednak w ogóle nie zostały uwzględnione i rozważone stosownie do ich treści, co stanowi naruszenie art. 410 k.p.k. Za rzetelne rozważenie nie może być w tej sytuacji uznana powołana wyżej konstatacja Sądu odwoławczego co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, jaka została zawarta w uzasadnieniu wydanego przez ten Sąd wyroku.
Z tych względów zaskarżony wyrok należało uchylić.
Pomimo podzielenia w całości podniesionych w kasacji zarzutów, Sąd Najwyższy uznał, że rozstrzygnięcie kasatoryjne może dotyczyć jedynie pkt I b) i pkt II zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego w W. w zakresie utrzymanym w mocy. Sąd Okręgowy w O. zaskarżonym wyrokiem w części z pkt I a) zmienił bowiem wyrok Sądu I instancji poprzez uniewinnienie R. B. od dokonania czynu z art. 263 § 1 k.k., opisanego w pkt I aktu oskarżenia, co oznacza, że w zakresie tego zarzutu sprawa została rozstrzygnięta w sposób najkorzystniejszy dla oskarżonego. Zważywszy na fakt, że obrońca może podejmować czynności jedynie na korzyść oskarżonego (art. 86 § 1 k.p.k.), zaś jego procesowe działania na etapie postępowania kasacyjnego wyznacza interes procesowy we wzruszeniu zapadłego rozstrzygnięcia (art. 518 k.p.k. w zw. z art. 425 § 3 k.p.k.), Sąd Najwyższy uznał, że choć obrońca wskazał w kasacji, że skarży wyrok w całości, nie było to sformułowanie skuteczne. Nie sposób bowiem przyjąć możliwości kwestionowania na korzyść orzeczenia o uniewinnieniu - nie jest już możliwe w zakresie takiego rozstrzygnięcia działanie na korzyść oskarżonego, skoro jest ono najbardziej korzystne spośród przewidzianych w Kodeksie postępowania karnego, a nadto nie można racjonalnie stwierdzić, że narusza ono prawa oskarżonego lub szkodzi jego interesom, a więc, by po stronie obrońcy kwestionującego wyrokuniewinniający, istniało gravamen z rozumieniu art. 518 k.p.k. w zw. z art. 425 § 3 k.p.k. Co do bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., jaką był obciążony wyrok Sądu I instancji (oskarżony w postępowaniu odwoławczym miał obrońcę), zgodnie z treścią art. 439 § 2 k.p.k., uchylenie wyroku z jej powodu może nastąpić tylko na korzyść. W tym układzie, zważywszy na nieskuteczność objęcia kasacją całości rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w O. z wyżej powołanych powodów, sprawa została prawomocnie rozstrzygnięta w zakresie czynu z pkt I aktu oskarżenia, a co za tym idzie, uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w W. z powodu okoliczności z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. mogło nastąpić tylko w zakresie, w jakim aktualne było skazanie R. B. w pozostałym zakresie. Ze względu na fakt, że wniosek kasacyjny nie wiąże Sądu Najwyższego, wymienione okoliczności nie wpłynęły na postrzeganie kasacji jako oczywiście bezzasadnej w rozumieniu art. 535 § 5 k.p.k.
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd I instancji w pierwszej kolejności ustanowi R. B. obrońcę z urzędu, chyba że będzie on reprezentowany przez obrońcę z wyboru (art. 81 § 1 k.p.k.), a następnie dopuści dowód z uzupełniającej opinii biegłych psychiatrów w związku z okolicznościami, które nie były podstawą opinii sporządzonej w postępowaniu przygotowawczym, względnie dopuści dowód z opinii innych biegłych, stosownie do regulacji z art. 201 k.p.k. W zależności od treści tej opinii podejmie dalsze decyzje procesowe.
Rozstrzygnięcie o wynagrodzeniu obrońcy z urzędu wynika z art. 29 ust. 1 ustawy z 16 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2020 r. poz. 1651) w zw. z § 17 ust. 3 pkt 1 i § 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2019 r. poz. 18).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
Jeżeli nie są Państwo zadowoleni z wyniku postępowania karnego i są zdecydowani na wniesienie kasacji prosimy o kontakt.