Zgodnie z art. 179a ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 259, dalej p.p.s.a.), jeżeli przed przedstawieniem skargi kasacyjnej Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu wojewódzki sąd administracyjny stwierdzi, że w sprawie zachodzi nieważność postępowania albo podstawy skargi kasacyjnej są oczywiście usprawiedliwione, uchyla zaskarżony wyrok lub postanowienie rozstrzygając na wniosek strony także o zwrocie kosztów postępowania kasacyjnego i na tym samym posiedzeniu ponownie rozpoznaje sprawę. Od wydanego orzeczenia przysługuje skarga kasacyjna.
Powyższa regulacja stanowi wyjątek od zasady dewolutywności skargi kasacyjnej i podyktowana jest względami ekonomiki postępowania. W ramach uprawnień autokontrolnych sąd I instancji może uchylić własny wyrok bez przesyłania dotyczącej go skargi kasacyjnej NSA, jeżeli stwierdzi nieważność postępowania albo uzna, że podstawy skargi kasacyjnej są oczywiście usprawiedliwione (to drugie kryterium zachodzi w szczególności w sytuacji, jeżeli sąd "od razu", bez żadnych wątpliwości, oceni zarzuty skargi kasacyjnej jako uzasadnione).
W niniejszej sprawie Sąd uznał za oczywiście usprawiedliwione zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące błędnej wykładni przepisów prawa materialnego, tj. art. 17 ust. 1a pkt 2 w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r., polegającej na przyjęciu, że spełnienie negatywnej przesłanki uniemożliwiającej przyznanie wnioskodawcy prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, tj. posiadanie przez osobę wymagającą opieki osób zobowiązanych do alimentacji w pierwszej kolejności (dzieci) przy jednoczesnym nielegitymowaniu się przez nie orzeczeniami o znacznym stopniu niepełnosprawności, nie stanowi przeszkody do przyznania wnioskowanego świadczenia
/zgodnie z art. 17 ust. 1a u.ś.r., osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
1) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
2) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
3) nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Wg zaś art. 17 ust. 1 u.ś.r., świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności - jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji/.
Wniosek Sądu co do dokonanej przy wydawaniu objętego skargą kasacyjną wyroku błędnej wykładni wskazanych przepisów prawa materialnego pozostaje w związku z tym, że już po wydaniu powyższego wyroku 10 listopada 2022 r. a przed wniesieniem skargi kasacyjnej przez Kolegium, Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów podjął 14 listopada 2022 r. uchwałę sygn. akt I OPS 2/22.
Uchwała ta, rozstrzygając zaistniałe w orzecznictwie sądów administracyjnych rozbieżności na tle stosowania przepisów art. 17 ust. 1a w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 4 oraz art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r., przesądziła ostatecznie kierunek interpretacji i sposób wykładni tych przepisów (na okoliczność podjęcia ww. uchwały i wyrażone w niej stanowisko zwróciło już także uwagę SKO w uzasadnieniu skargi kasacyjnej).
Zgodnie z tezą pierwszą przywołanej uchwały NSA, "warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 615 z późn. zm., dalej: u.ś.r.) osobom wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r., innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, jest legitymowanie się przez rodziców osoby wymagającej opieki, osoby spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 17 ust. 1a u.ś.r.)".
Abstrahując od szczegółowej argumentacji uzasadnienia uchwały, skoro zatem w sprawie której dotyczy skarga, skarżący jako osoba sprawująca opiekę nad swoim bratem jest jego krewnym w drugim stopniu w linii bocznej na którym obowiązek alimentacyjny względem niego ciąży w dalszej kolejności niż na spokrewnionych w pierwszym stopniu w linii prostej córkach które nie legitymują się orzeczeniami o znacznym stopniu niepełnosprawności, to w świetle przytoczonej wyżej tezy przedmiotowej uchwały należało przyjąć, że skarżącemu w opisanym stanie faktycznym prawnym nie można przyznać prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad bratem właśnie ze względu na zaistnienie przesłanki negatywnej w postaci braku posiadania przez dzieci wymagającego opieki - na których względem niego ciąży w pierwszej kolejności obowiązek alimentacyjny - orzeczeń o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Podjęcie uchwały abstrakcyjnej ma ten skutek, że uchwała ta wiąże sądy administracyjne, co wynika z art. 269 § 1 p.p.s.a. Przepis ten nie pozwala żadnemu składowi sądu administracyjnego rozstrzygnąć sprawy w sposób sprzeczny ze stanowiskiem zawartym w uchwale i przyjmować wykładni prawa odmiennej od tej, która została przyjęta przez skład poszerzony Naczelnego Sądu Administracyjnego (tak m.in. wyroki NSA z 27 listopada 2020 r. II GSK 3773/17, z 12 lutego 2019 r. I FSK 116/17 i z 8 listopada 2017 r. II OSK 378/16). W orzecznictwie podkreśla się również, że dokonana w uchwale składu poszerzonego interpretacja przepisów prawa administracyjnego jest wiążąca zarówno dla zwykłych, jak i rozszerzonych składów orzekających. Skutkiem takiego związania jest to, że składowi sądu administracyjnego rozpoznającemu sprawę nie wolno samodzielnie przyjmować wykładni prawa odmiennej od tej, która została przyjęta przez skład poszerzony NSA.
Wyjątkiem od zasady związania sądu administracyjnego uchwałą podjętą przez NSA i odstąpienia od stanowiska w niej wyrażonego jest przedstawienie powstałego zagadnienia prawnego do ponownego rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi NSA, niemniej Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie dostrzegł ku temu podstaw prawnych.
Jednocześnie w ocenie Sądu, podjęcie przez NSA przedmiotowej uchwały zawierającej stanowisko prawne odmienne od przyjętego w tym wyroku (a zbieżne z poglądem zaprezentowanym w skardze kasacyjnej oraz w zaskarżonej decyzji) może stanowić na podstawie art. 179a p.p.s.a. przesłankę uznania za oczywiście usprawiedliwione podstaw skargi kasacyjnej wniesionej od wyroku sądu administracyjnego pierwszej instancji. Nie wyłącza tego okoliczność że do podjęcia uchwały doszło już po wydaniu wyroku przez sąd administracyjny pierwszej instancji, w związku z czym błędne jest stwierdzenie pełnomocnika wnioskodawcy zawarte w odpowiedzi na skargę kasacyjną, że skoro uchwała NSA została wydana po wydaniu zaskarżonego wyroku WSA, to nie zachodzą podstawy do zakwestionowania stanowiska tego Sądu w którym za zasadne uznał zastosowanie w sprawie wykładni systemowej i celowościowej.
W związku z tym Sąd - będąc związany dokonaną przez NSA wykładnią prawa materialnego wyrażoną we wskazanej wyżej uchwale - stwierdza, że niezależnie od przyczyn z jakich córki wymagającego opieki nie mogą lub nie chcą tej opieki nad swoim ojcem sprawować, w sprawie wystąpiła negatywna przesłanka do przyznania wnioskodawcy - skarżącemu (bratu wymagającego opieki) prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w postaci braku posiadania przez dzieci osoby wymagającej opieki obciążone obowiązkiem alimentacyjnym w pierwszej kolejności orzeczeń o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Inaczej ujmując, złe relacje osobiste między wymagającym opieki rodzicem a zobowiązanymi w pierwszej kolejności do jej sprawowania z tytułu obowiązku alimentacyjnego dziećmi nie uzasadniają przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osobie na której obowiązek ten ciąży w dalszej kolejności i która nawet taką opiekę faktycznie sprawuje, jeżeli osoby bliżej zobowiązane nie legitymują się orzeczeniami o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Tym samym orzekające w sprawie organy administracji nie były uprawnione do przyznania skarżącemu wnioskowanego świadczenia pielęgnacyjnego, który prawa do tego świadczenia nie może upatrywać w samym fakcie sprawowania opieki nad bratem i tzw. względach słusznościowych, gdyż w rozpatrywanej sytuacji nie są to okoliczności mające prawne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Przekłada się to na brak zasadności podniesionego w skardze zarzutu naruszenia przez SKO zaskarżoną decyzją art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. w zw. z art. 128, art. 132 i art. 1441 k.r.o., w związku z czym jako trafny jawi się także podniesiony w pkt 2 skargi kasacyjnej - na podstawie art. 174 pkt 2 p.p.s.a. w zw. z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a., a także art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. - zarzut naruszenia przepisów postępowania poprzez nieuprawnione przyjęcie przez WSA w zaskarżonym wyroku, że w sprawie doszło do naruszenia przepisów postępowania które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, polegające na braku rozważenia innych okoliczności związanych z obiektywnym stwierdzeniem, że osoby zobowiązane do alimentacji w pierwszej kolejności (córki) nie mogą sprawować opieki nad wymagającym jej niepełnosprawnym ojcem, gdy w rzeczywistości organy podjęły wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, a powyższe okoliczności ze względu na jednoznaczną treść art. 17 ust. 1a pkt 2 u.ś.r. nie miały żadnego wpływu na treść wydanej decyzji.
Reasumując, WSA podzielił stanowisko NSA wyrażone w uchwale z 14 listopada 2022 r. I OPS 2/22, stwierdzając przed przekazaniem skargi kasacyjnej wniesionej od wyroku z 10 listopada 2022 r. II SA/Rz 730/22, że podstawy sformułowanych w niej zarzutów są oczywiście usprawiedliwione. Wydany w sprawie wyrok uchylający zaskarżoną decyzję SKO z 25 kwietnia 2022 r. i decyzję Burmistrza Miasta (...) z 8 marca 2022 r. o odmowie przyznania wnioskodawcy świadczenia pielęgnacyjnego naruszał przepisy prawa wskazane w zarzutach skargi kasacyjnej, gdyż zgodnie z przywołanymi wyżej przepisami u.ś.r. - stosując wg ww. uchwały wykładnię językową - świadczenie pielęgnacyjne mogłoby mu przysługiwać wyłącznie w sytuacji, gdyby córki wymagającego opieki jego brata legitymowały się orzeczeniami o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Ponieważ powyższy warunek w sprawie nie został spełniony, Sąd na podstawie art. 179a w zw. z art. 174 p.p.s.a. uchylił zaskarżony wyrok z 10 listopada 2022 r. II SA/Rz 730/22 (pkt I sentencji wyroku) oraz - ponownie rozpoznając sprawę - na podstawie art. 151 p.p.s.a. oddalił skargę z uwagi na brak faktycznych i prawnych podstaw do jej uwzględnienia (pkt II).
Jednocześnie w pkt III sentencji wyroku Sąd na podstawie art. 179a oraz art. 203 pkt 2 w zw. z art. 207 § 2 p.p.s.a. orzekł o odstąpieniu w całości od zasądzenia od skarżącego na rzecz SKO zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego, uznając, że w sprawie zachodzi "szczególnie uzasadniony" przypadek o którym mowa w art. 207 § 2 p.p.s.a., albowiem skarżący nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji zmian w orzecznictwie sądów administracyjnych, w tym przede wszystkim zmian wynikających z podjęcia przez NSA uchwały o której mowa w art. 15 § 1 pkt 2 p.p.s.a., tj. uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych.
Jeżeli nie są Państwo zadowoleni z wyniku postępowania administracyjnej i są zdecydowani na wniesienie skargi kasacyjnej prosimy o kontakt.