Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznając skargę kasacyjną uchyla wyrok także w części niezaskarżonej, jeżeli zachodzi nieważność postępowania. Naczelny Sąd Administracyjny w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej, uchylając zaskarżone orzeczenie, rozpoznaje skargę, jeżeli uzna, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona. Jeżeli skarga ulegała odrzuceniu albo istniały podstawy do umorzenia postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym, Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem uchyla wydane w sprawie orzeczenie oraz odrzuca skargę lub umarza postępowanie. Naczelny Sąd Administracyjny, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.
Zasada związania Naczelnego Sądu Administracyjnego granicami skargi kasacyjnej obowiązuje zarówno na etapie rozpoznawania sprawy (art. 183 § 1), jak i orzekania (art. 186). Jako podstawowy element kształtujący zakres kontroli zaskarżonego orzeczenia przez sąd odwoławczy oznacza, że Naczelny Sąd Administracyjny jest związany wnioskiem skarżącego określającym przedmiot zaskarżenia (całość bądź oznaczona część zaskarżonego orzeczenia). W konsekwencji Sąd ten nie może poddać kontroli niezaskarżonej części orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, ponieważ oznaczałoby to działanie ex officio, które - poza przypadkami nieważności postępowania - nie jest dopuszczalne. NSA nie może z własnej inicjatywy podjąć żadnych badań w celu ustalenia innych - poza przedstawionymi w skardze kasacyjnej - wad zaskarżonego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego lub postępowania przed tym sądem i musi skoncentrować swoją uwagę wyłącznie na weryfikacji zarzutów sformułowanych przez skarżącego. Odmiennie jedynie kształtuje się związanie sądu odwoławczego wnioskiem skarżącego w jego merytorycznej części, co do sposobu wzruszenia zaskarżonego wyroku (I OSK 861/16).
Dominująca w postępowaniu kasacyjnym zasada dyspozycyjności przejawia się bowiem tym, że NSA może uchylić wyrok w części niezaskarżonej, tylko jeśli zachodzi nieważność postępowania (art. 186 p.p.s.a.). W przypadku gdy Sąd odwoławczy nie stwierdzi nieważności postępowania, to nie dość, że nie może uchylić niezaskarżonej części orzeczenia, to nie jest nawet uprawniony, by w tym zakresie dokonywać kontroli jego legalności. Wynika to wprost z art. 183 § 1 p.p.s.a., który stanowi, że NSA, poza przypadkami nieważności postępowania, rozpoznaje sprawę wyłącznie w granicach skargi kasacyjnej. Niezaskarżona część orzeczenia staje się w związku z tym prawomocna z upływem terminu zaskarżenia, chyba że NSA może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części (art. 168 § 3 p.p.s.a.). Orzeczenie prawomocne wiąże natomiast nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w przypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby (art. 170 p.p.s.a.)(I FSK 8/15).
Przed rozpoznaniem skargi kasacyjnej przedwczesne jest stwierdzenie prawomocności orzeczenia sądu pierwszej instancji w części objętej skargą kasacyjną, która następnie została cofnięta. Brak jest bowiem podstaw do różnicowania sytuacji strony zależnie od tego, czy część orzeczenia sądu I instancji nie została zaskarżona w ogóle, czy też doszło do jej zaskarżenia a następnie cofnięto w tym zakresie skargę kasacyjną(I FSK 154/14).
Naczelny Sąd Administracyjny nie będąc związany granicami skargi kasacyjnej w zakresie, w jakim zachodzi nieważność postępowania (art. 183 § 2 pkt 1-6 p.p.s.a.) może uchylić wyrok sądu administracyjnego pierwszej instancji także w części niezaskarżonej, to jest mimo braku wniosku kasatora w tym zakresie(I FSK 366/13).
Zgodnie z art. 188 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej, uchylając zaskarżone orzeczenie, rozpoznaje skargę, jeżeli uzna, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona. Skorzystanie z tej instytucji możliwe jest również w sytuacji, gdy nie wnosił o to wnoszący skargę kasacyjną(I FSK 2021/17).
Artykuł 188 p.p.s.a. pozwala Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu na wydanie orzeczenia reformatoryjnego nie tylko w przypadku uwzględnienia zarzutów naruszenia prawa materialnego, ale również przepisów postępowania. Wolą ustawodawcy było zatem rozszerzenie możliwości reformatoryjnego orzekania przez Naczelny Sąd Administracyjny, a więc orzekania bezpośrednio także co do samej skargi wniesionej do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Warunkiem skorzystania z możliwości, jakie daje ten przepis jest zaistnienie sytuacji, w której istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona. Innymi słowy, mając na uwadze zasadę instancyjności postępowania sądowoadministracyjnego, w sprawach w których uchybienia sądu pierwszej instancji nie polegały na pominięciu istotnych dla sprawy kwestii, bądź konieczności ponownego ich zbadania, co do zasady istnieje możliwość wydania przez Naczelny Sąd Administracyjny wyroku reformatoryjnego(I FSK 491/19).
Zgodnie z art. 188 p.p.s.a., w brzmieniu obowiązującym od 15 sierpnia 2015 r., Naczelny Sąd Administracyjny w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej, uchylając zaskarżone orzeczenie, rozpoznaje skargę, jeżeli uzna, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona. Skorzystanie z instytucji procesowej, o której mowa w tym przepisie, możliwe jest również w sytuacji, gdy nie wnosił o to wnoszący skargę kasacyjną(II FSK 3541/16).
W sytuacji, gdy skarga kasacyjna zarzuca naruszenie zarówno prawa materialnego, jak i przepisów postępowania, w pierwszej kolejności należy rozpoznać ten drugi z zarzutów, ponieważ dopiero po przesądzeniu, że stan faktyczny przyjęty przez sąd w zaskarżonym wyroku jest prawidłowy albo nie został dostatecznie podważony, można przejść do skontrolowania procesu subsumcji danego stanu faktycznego pod zastosowany przez sąd pierwszej instancji przepis prawa materialnego(II GSK 938/15).
Przesądzenie w postępowaniu kasacyjnym po raz pierwszy i w sposób ostateczny o rzeczywistej treści i skutkach zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji - w sytuacji jego wewnętrznej sprzeczności, a przez to istotnej niejasności co do tego czy uchyleniu podlegała tylko zaskarżona decyzja, czy może decyzje organów obu instancji - prowadziłoby do pozbawienia stron jednej instancji sądowej, co byłoby z kolei nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego. W świetle tej zasady, reformatoryjne orzekanie przez Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 188 p.p.s.a. jest możliwe jedynie w przypadku, gdy dochodzi do uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji, który jest spójny i jednoznaczny w zakresie podjętego rozstrzygnięcia(II OSK 2801/15).
Mając na uwadze, że wojewódzki sąd administracyjny nie może dokonywać ustaleń, które mogłyby służyć merytorycznemu rozstrzygnięciu sprawy załatwionej zaskarżoną do sądu decyzją administracyjną (jeżeli zachodzi potrzeba dokonania takich ustaleń, sąd powinien uchylić decyzję i wskazać organowi zakres postępowania dowodowego, które organ ten powinien uzupełnić), wykluczyć należy, by Naczelny Sąd Administracyjny w ramach kontroli instancyjnej mógł podjąć się ustalenia stanu faktycznego sprawy. Pogląd, że sąd kasacyjny nie prowadzi w żadnym zakresie postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia stanu faktycznego w sprawie, potwierdza także treść art. 188 p.p.s.a. Stosownie do powołanego przepisu, wydanie orzeczenia reformatoryjnego jest możliwe tylko wówczas, gdy stan faktyczny sprawy został ustalony w sposób niebudzący wątpliwości, co wiąże się bądź z niezakwestionowaniem przez stronę w skardze kasacyjnej ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia przez sąd pierwszej instancji, bądź z nieskutecznie postawionymi zarzutami naruszenia przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy(I GSK 1029/12).
Artykuł 188 p.p.s.a. potwierdza pogląd, że sąd kasacyjny nie prowadzi w żadnym zakresie postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia stanu faktycznego w sprawie(I GSK 385/12).
Pomimo nie zamieszczenia w skardze kasacyjnej wniosku o uchylenie zaskarżonego wyroku i rozpoznania skargi na podstawie art. 188 p.p.s.a., sąd kasacyjny może w takim wypadku orzec reformatoryjnie, gdyż związany jest granicami skargi tylko w fazie jej rozpoznawania, a nie w fazie wyrokowania(I FSK 478/10).
Wniosek o zmianę zaskarżonego orzeczenia jest dopuszczalny tylko w przypadku sformułowania w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia przez sąd pierwszej instancji naruszenie prawa materialnego poprzez jego błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie(II OSK 711/07).
Naczelny Sąd Administracyjny jest wprawdzie uprawniony do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i rozpoznania skargi, a w konsekwencji - jeżeli podzieli stanowisko autora skargi kasacyjnej - również do uchylenia aktów wydanych przez organy administracji, jednakże jest to możliwe jedynie w przypadku, gdy nie ma naruszeń przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a zachodzi jedynie naruszenie prawa materialnego (por. art. 188 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Zgłaszanie tego typu żądań jest więc niedopuszczalne w sytuacji, gdy przedmiotem sporu w sprawie są wyłącznie przepisy o charakterze procesowym, a nie materialnym(II FSK 82/07).
Rozstrzygnięcie w ramach art. 188 p.p.s.a. ma charakter wyjątkowy i nie można być interpretowany rozszerząjąco. Trzeba pamiętać, że rozpoznając skargę, NSA stosuje odpowiednio przepisy postępowania obowiązujące przed wojewódzkim sądem administracyjnym, ale tylko w zakresie nieuregulowanym w rozdziale 1 działu IV ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 193 p.p.s.a.). Prowadzi to do wniosku, że odpowiednie stosowanie art. 135 p.p.s.a, jest w tym wypadku wyłączone(II GSK 349/07).
Skarga kasacyjna oparta jedynie na podstawie naruszenia prawa materialnego (art. 174 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. 2002 r. Nr 153 poz. 1270 ze zm.) w sytuacji gdy Sąd I instancji uwzględnił skargę na decyzję również z uwagi na stwierdzenie naruszenia przepisów postępowania (art. 145 § 1 pkt 1 lit. c powołanej ustawy) nie może doprowadzić do uwzględnienia skargi kasacyjnej(II FSK 103/06).
Jeżeli skargę kasacyjną oparto wyłącznie na podstawie naruszenia prawa materialnego, to Naczelny Sąd Administracyjny rozpatrując skargę kasacyjną nie jest uprawniony do rozważenia kwestii związanych z naruszeniem przepisów postępowania, ani też określenia, czy naruszenia te miały istotny wpływ na wynik sprawy. Aby Naczelny Sąd Administracyjny mógł uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę (art. 188 p.p.s.a.), nie mogą występować naruszenia przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy(GSK 85/04).
Oddalenie skargi na decyzję administracyjną w sytuacji, gdy na podstawie stanu faktycznego przyjętego w zaskarżonym wyroku skarga powinna być uwzględniona, jest naruszeniem przepisów innym niż naruszenie przepisów postępowania, o którym mowa w art. 188 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270)(OSK 81/04).
Użycie czasu przeszłego w sformułowaniu "istniały podstawy do umorzenia postępowania" oznacza, że chodzi o podstawy istniejące w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Ziszczenie się później okoliczności odpowiadających takim podstawom nie stanowi przesłanki stosowania przepisu art. 189 p.p.s.a. Ustawodawca nie przewidział mechanizmu pozwalającego na wyeliminowanie z obrotu prawnego wyroku sądu pierwszej instancji skutkiem zajścia w toku postępowania kasacyjnego okoliczności czyniącej bezprzedmiotowym postępowanie przed tym sądem(II OSK 1840/22).
Tryb przewidziany w art. 189 p.p.s.a. odnosi się do sytuacji, w której wojewódzki sąd administracyjny wydał wyrok, pomimo istnienia przesłanek umorzenia postępowania w sprawie, i co do zasady przyczyny, dla których postępowanie stało się bezprzedmiotowe, powinny istnieć w chwili wydawania wyroku przez wojewódzki sąd administracyjny(I GSK 2808/18).
Niewydanie orzeczenia o umorzeniu postępowania sądowoadministracyjnego przez wojewódzki sąd administracyjny, mimo istnienia podstaw prawnych umorzenia, determinuje konieczność uchylenia orzeczenia pierwszoinstancyjnego przez sąd kasacyjny i umorzenia postępowania(II FSK 1970/10).
W przepisie art. 189 p.p.s.a. znajduje się sformułowanie: "jeżeli skarga ulegała odrzuceniu". Wskazuje to, że przepis ten odsyła do przypadków, w których już na etapie wnoszenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego istniała podstawa do skargi tej odrzucenia, natomiast sąd ten, pomimo obowiązku wynikającego z art. 58 § 1 p.p.s.a., skargi nie odrzucił(II FSK 1276/10).
Zarządzenie ustalające wartość przedmiotu zaskarżenia jako niezaskarżalne w trybie zażaleniowym może być przedmiotem rozpoznania przez NSA na podstawie art. 191 p.p.s.a., lecz wyłącznie na wyraźne żądanie strony sformułowane w postaci wniosku, o którym mowa w tym przepisie(I GZ 79/13).
Jeżeli nie są Państwo zadowoleni z wyniku postępowania administracyjnego i są zdecydowani na wniesienie skargi kasacyjnej prosimy o kontakt.